نکاتی که باید در مورد صفحه‌خوان‌ها برای افراد نابینا یا کم‌بینا بدانید

صفحه‌خوان‌ها (Screen Readers) نوعی فناوری دسترس‌پذیری هستند که به افراد نابینا یا دارای اختلالات بینایی این امکان را می‌دهند که از دستگاه‌هایی مانند تلفن همراه، تبلت و رایانه که دارای صفحه‌نمایش هستند، استفاده کنند. این فناوری باعث می‌شود افراد بتوانند به محتوای دیجیتال دسترسی پیدا کنند؛ محتوایی که در غیر این صورت ممکن است برای آن‌ها غیرقابل استفاده باشد.

چه کسانی از صفحه‌خوان‌ها استفاده می‌کنند؟

با گسترش روزافزون فناوری و تبدیل شدن آن به بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی روزمره، ایجاد راهکارهایی برای دسترس‌پذیر کردن فناوری برای همه افراد اهمیت بیشتری پیدا کرده است. خط بریل برای متون چاپی روی کاغذ بسیار مفید است، اما برای خواندن محتوای روی صفحه‌نمایش قابل استفاده نیست. در اینجاست که صفحه‌خوان‌ها نقش اساسی ایفا می‌کنند.

صفحه‌خوان‌ها معمولاً توسط افراد زیر استفاده می‌شوند:

• افراد نابینا
• افراد کم‌بینا
• افرادی که به دلایل مختلف در خواندن محتوای روی صفحه‌نمایش دچار مشکل هستند

اختلالات بینایی می‌توانند علل متعددی داشته باشند. بر اساس برآورد سازمان جهانی بهداشت (WHO)، حدود ۲٫۲ میلیارد نفر در سراسر جهان دچار نوعی اختلال بینایی هستند. شایع‌ترین علل اختلال بینایی در سطح جهان، بیماری‌های چشمی وابسته به سن هستند، از جمله:

دژنراسیون ماکولا وابسته به سن

این بیماری زمانی رخ می‌دهد که بخشی از شبکیه به نام ماکولا دچار آسیب شود. شبکیه لایه‌ای از سلول‌ها در قسمت پشتی چشم است و ماکولا ناحیه مرکزی شبکیه است که مسئول دید دقیق و جزئیات ظریف می‌باشد.

آب‌مروارید (کاتاراکت)

در آب‌مروارید، عدسی چشم کدر می‌شود. عدسی در پشت بخش رنگی چشم (عنبیه) قرار دارد و وظیفه آن تمرکز نور بر روی شبکیه است.

رتینوپاتی دیابتی

رتینوپاتی دیابتی در اثر آسیب عروق خونی شبکیه به دلیل بالا بودن قند خون ایجاد می‌شود.

گلوکوم (آب‌سیاه)

گلوکوم ناشی از آسیب به عصب بینایی است؛ عصبی که اطلاعات بصری را از چشم به مغز منتقل می‌کند. این بیماری یکی از علل اصلی نابینایی در افراد بالای ۶۰ سال محسوب می‌شود.

عیوب انکساری

عیوب انکساری زمانی رخ می‌دهند که شکل چشم باعث انحراف نادرست نور شود و تصویر واضح تشکیل نگردد. این مشکلات معمولاً با عینک یا لنز تماسی قابل اصلاح هستند.

دید طبیعی چیست؟

دید «طبیعی» یا نرمال برابر با ۲۰/۲۰ است؛ به این معنا که فرد می‌تواند جسمی را در فاصله ۲۰ فوتی (حدود ۶ متری) به همان وضوحی ببیند که اکثر افراد در همان فاصله می‌بینند.

درجات مختلف اختلال بینایی

اختلال بینایی بر اساس میزان دید فرد با بهترین اصلاح اپتیکی ممکن (عینک یا لنز) سنجیده می‌شود:

• اختلال بینایی خفیف: دید بین ۲۰/۳۰ تا ۲۰/۶۰
• اختلال بینایی متوسط: دید بین ۲۰/۷۰ تا ۲۰/۱۶۰
• اختلال بینایی شدید: دید بین ۲۰/۲۰۰ تا ۲۰/۵۰۰
• اختلال بینایی عمیق: دید بین ۲۰/۵۰۰ تا ۲۰/۱۰۰۰
• اختلال بینایی نزدیک به کامل: دید کمتر از ۲۰/۱۰۰۰
• عدم درک نور: به‌عنوان نابینایی کامل در نظر گرفته می‌شود

انواع اختلالات بینایی

اختلالات بینایی می‌توانند به شکل‌های مختلفی بروز کنند، از جمله:

• تاری دید: همه چیز تار و خارج از فوکوس دیده می‌شود.
• حساسیت شدید به نور (فوتوفوبیا): نور معمولی باعث آزار شدید، درخشش یا محوشدگی تصویر می‌شود.
• مه‌گرفتگی عمومی دید: احساس وجود پرده یا هاله‌ای روی میدان دید.
• از دست رفتن دید مرکزی: ایجاد لکه کور یا تاری در مرکز میدان دید.
• از دست رفتن دید محیطی (کناری): کاهش دید در اطراف میدان دید مرکزی.
• شب‌کوری: کاهش توانایی دید در نور کم یا تاریکی.

صفحه خوان ها چگونه کار می کنند؟

صفحه‌خوان‌ها با خواندن متن روی صفحه‌نمایش به‌صورت صوتی کار می‌کنند تا کاربر بتواند آن را بشنود. کاربران می‌توانند سرعت گفتار و زبان را تنظیم کنند و از طریق فرمان‌ها، صفحه‌خوان را هدایت نمایند تا:

• موقعیت مکان‌نما (Cursor) را اعلام کند
• متن مورد نظر را جست‌وجو کند
• گزینه‌های موجود در منوها را شناسایی کند
• یک خط یا کل صفحه متن را بخواند
• سلول‌های صفحات گسترده (مانند اکسل) را بخواند
• متن انتخاب‌شده را بخواند
• یک کلمه خاص را بخواند یا هجی کند
• بخش‌های از پیش تعیین‌شده‌ای از صفحه را در صورت درخواست بخواند
• از قابلیت غلط‌یابی املایی استفاده کند

انواع صفحه خوان ها کدامند؟

برنامه‌های صفحه‌خوان متعددی در بازار وجود دارند. هنگام انتخاب صفحه‌خوان، باید به موارد زیر توجه کرد:

• سازگاری با سیستم‌عامل دستگاه
• پشتیبانی از نرم‌افزارها و اپلیکیشن‌های پرکاربرد شما
• سازگاری با نمایشگر بریل (در صورت استفاده)
• سهولت یا دشواری میانبرهای صفحه‌کلید و تداخل آن‌ها با برنامه‌های دیگر

صفحه‌خوان‌ها در سیستم‌عامل‌های مختلف

دستگاه‌های اندرویدی

صفحه‌خوان پیش‌فرض اندروید TalkBack است. این برنامه روی برخی دستگاه‌ها به‌صورت پیش‌فرض نصب شده و در غیر این صورت از فروشگاه برنامه‌ها قابل دانلود است. در برخی مدل‌ها ممکن است با نام‌هایی مانند Voice Assistant یا Accessibility Suite شناخته شود. TalkBack معمولاً در بخش Accessibility (دسترس‌پذیری) تنظیمات قرار دارد و بهترین عملکرد را روی گوشی‌های گوگل و سامسونگ دارد.

دستگاه‌های اپل

دستگاه‌های اپل شامل مک‌بوک، آیفون، آیپد، اپل واچ و اپل تی‌وی دارای صفحه‌خوان VoiceOver هستند. برای فعال‌سازی آن باید به بخش Accessibility در تنظیمات دستگاه مراجعه کرد. VoiceOver بهترین سازگاری را با مرورگر Safari دارد، اما با میلیون‌ها اپلیکیشن دیگر نیز قابل استفاده است.

دستگاه‌های لینوکس

چند صفحه‌خوان برای کاربران لینوکس وجود دارد، از جمله:

• BRLTTY: مناسب برای افرادی که از نمایشگر بریل قابل‌نوسازی استفاده می‌کنند.
• Speakup: صفحه‌خوانی که با فرمان‌های صوتی کار می‌کند.

دستگاه‌های ویندوز

برای ویندوز نیز چند صفحه‌خوان محبوب وجود دارد:

• JAWS (Job Access With Speech): یکی از قدیمی‌ترین و پرکاربردترین صفحه‌خوان‌های ویندوز که بهترین عملکرد را با مرورگرهای Chrome و Firefox دارد و امکان شخصی‌سازی با نرم‌افزارهای جانبی را فراهم می‌کند.
• Narrator: صفحه‌خوان داخلی ویندوز که سازگاری بالایی با مجموعه Microsoft Office و مرورگر Edge دارد.
• NVDA (Non-Visual Desktop Access): دومین صفحه‌خوان محبوب ویندوز پس از JAWS که رایگان است و عملکرد بسیار خوبی با Chrome و Firefox دارد.