اختلال وسواس فکری-عملی (OCD): علائم و درمان

اختلال وسواس فکری-عملی چیست؟

اختلال وسواس فکری-عملی (OCD) یک بیماری روانی است که باعث افکار یا تمایلات ناخواسته مکرر (وسواس) می‌شود. همچنین می‌تواند باعث شود که شما بارها و بارها اعمال خاصی را انجام دهید (اجبار). شما ممکن است هم وسواس فکری و هم اجبار عملی داشته باشید.

اختلال وسواس فکری-عملی (OCD) مربوط به عادت‌هایی مانند جویدن ناخن یا فکر کردن به افکار منفی نیست. یک فکر وسواسی ممکن است این باشد که اعداد یا رنگ‌های خاصی “خوب” یا “بد” هستند. به عنوان مثال، یک عادت اجباری ممکن است این باشد که هفت بار پس از لمس چیزی که ممکن است کثیف باشد، دست‌های خود را بشویید. اگرچه نمی‌خواهید به این چیزها فکر کنید یا انجام دهید، اما احساس می‌کنید نمی‌توانید جلوی خود را بگیرید.

اختلال وسواس فکری عملی می‌تواند بسیار ناراحت‌کننده و مختل‌کننده زندگی شما باشد. اما درمان‌ها و استراتژی‌های مقابله‌ای می‌توانند کمک‌کننده باشند.

آیا وسواس فکری عملی (OCD) یک اختلال اضطرابی است؟

اختلال وسواس فکری-عملی قبلاً به عنوان یک اختلال اضطرابی طبقه‌بندی می‌شد . اما این وضعیت با ویرایش پنجم راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی که در سال ۲۰۱۳ منتشر شد، تغییر کرد. اکنون این اختلال در دسته‌بندی «وسواس فکری-عملی و اختلالات مرتبط» قرار دارد. با این حال، اکثر افراد مبتلا به اختلال وسواس فکری-عملی، اختلال اضطرابی نیز دارند.

اختلال وسواس فکری عملی در مقابل اختلال وسواس فکری عملی

اختلال شخصیت وسواسی-اجباری (OCPD) مخفف اختلال شخصیت وسواسی-اجباری است. افراد مبتلا به این اختلال، نگرانی افراطی در مورد نظم، جزئیات و کمال‌گرایی دارند که آنها را انعطاف‌پذیر و کنترل‌کننده می‌کند. افکار مزاحم و رفتارهای تکراری بخشی از آن نیستند.

برخلاف افراد مبتلا به اختلال وسواس فکری-عملی (OCD)، افراد مبتلا به اختلال وسواس فکری-عملی معمولاً از وسواس‌های خود ناراحت نمی‌شوند و تشخیص نمی‌دهند که مشکل دارند. این اختلال معمولاً باعث ایجاد مشکلاتی در روابط می‌شود.

علائم اختلال وسواس فکری عملی

بیشتر افراد مبتلا به اختلال وسواس فکری-عملی (OCD) هم وسواس فکری و هم وسواس عملی دارند، اما ممکن است فقط یکی از این دو علامت را داشته باشید. برخی افراد همچنین دچار اختلال تیک عصبی هستند ، که در آن حرکات یا صداهایی را ایجاد می‌کنند که نمی‌توانند کنترل کنند.

وسواس‌ها

اینها افکار، تمایلات یا تصاویر ذهنی ناخواسته‌ای هستند که بارها و بارها به سراغتان می‌آیند. ممکن است سعی کنید آنها را نادیده بگیرید یا جلوی داشتن آنها را بگیرید، اما نمی‌توانید. برخی از همین نوع افکار وسواسی در بین افراد مبتلا به OCD رایج است. مثال‌ها عبارتند از:

• نگرانی در مورد آسیب دیدن خود یا دیگران
• آگاهی مداوم از پلک زدن، تنفس یا سایر احساسات بدن
• نگرانی در مورد تماس میکروب‌ها و آلودگی‌ها با بدن
• ترس از گم کردن یا فراموش کردن چیزها 
• نگرانی در مورد از دست دادن کنترل بر آنچه انجام می‌دهید یا می‌گویید
• افکار ناراحت کننده در مورد رابطه جنسی، مذهب یا خشونت
• نیاز به متقارن یا منظم بودن چیزها

اجبارها

اینها اعمال فیزیکی یا ذهنی هستند که احساس می‌کنید باید انجام دهید، حتی اگر نمی‌خواهید. آنها معمولاً با وسواس مرتبط هستند؛ ممکن است باور داشته باشید که با انجام آنها افکار ناخواسته را متوقف می‌کنید یا از وقوع اتفاق بدی جلوگیری می‌کنید. این رفتارها ممکن است چندین عمل را به صورت آیین‌های پیچیده ترکیب کنند. مثال‌ها عبارتند از:

• انجام وظایف به ترتیب خاص در هر بار یا حفظ روال‌های سفت و سخت
• نیاز به شمردن چیزهایی مانند پله‌ها یا بطری‌ها و اهمیت دادن به اعداد خاص
• آداب شستشو و نظافت
• چیدن وسایل به ترتیب خاص
• چندین بار چک کردن قفل بودن درها، خاموش بودن وسایل برقی و غیره
• تکرار کلمات خاص یا دعا کردن در سکوت
• دائماً به دنبال اطمینان خاطر یا تأیید دیگران بودن

یکی دیگر از علائم رایج OCD، اجتناب از موقعیت‌هایی است که باعث ایجاد وسواس می‌شوند.

علائم می‌توانند از خفیف تا بسیار شدید که ناتوان‌کننده هستند، متغیر باشند. گاهی اوقات می‌توانند با گذشت زمان بهتر یا بدتر شوند. چیزهایی که شما در مورد آنها وسواس دارید و رفتارهایی که مجبور به انجام آنها هستید نیز ممکن است تغییر کنند.

انواع اختلال وسواس فکری عملی

اگرچه انواع بالینی شناخته‌شده‌ای از اختلال وسواس فکری-عملی وجود ندارد ، وسواس‌ها و اجبارها معمولاً حول محور موضوعات مشترک خاصی می‌چرخند.

این موارد عبارتند از:

چک کردن. این شامل نگرانی مداوم از انجام کار اشتباه یا اتفاق بدی است، بنابراین بارها و بارها قفل‌ها، سیستم هشدار، فر یا کلیدهای برق را بررسی می‌کنید.

آلودگی. این ترس از چیزهایی است که ممکن است کثیف باشند یا وسواس تمیز کردن. ممکن است از لمس دستگیره در، استفاده از توالت‌های عمومی یا دست دادن خودداری کنید. آلودگی ذهنی شامل این احساس است که با شما مانند یک کثیف رفتار شده است.

تقارن و نظم. این نیاز به قرار دادن چیزها به شکلی خاص است. همچنین شامل شمارش اجباری یا اعمال تکراری می‌شود. ممکن است مبتنی بر وسواسی باشد که کاملاً نامربوط است – مانند نگرانی از اینکه کسی خواهد مرد مگر اینکه تعداد مشخصی بار روی میز ضربه بزنید.

نشخوار فکری و افکار مزاحم . این وسواس فکری است. برخی از این افکار ممکن است خشونت‌آمیز یا نگران‌کننده باشند.

اختلال وسواس فکری عملی پس از زایمان

گاهی اوقات تصور می‌شود که تغییر در هورمون‌ها در دوران بارداری و پس از آن به علاوه مسئولیت‌های اضافی والدین بودن، نوع خاصی از اختلال وسواس فکری-عملی (OCD) را ایجاد می‌کند. اختلال وسواس فکری-عملی پس از زایمان یا حوالی زایمان شامل افکار و رفتارهایی است که حول محور کودک متمرکز شده‌اند، مانند ترس مداوم از اینکه اتفاق بدی برای آنها رخ خواهد داد، یا ضدعفونی کردن بیش از حد وسایل کودک.

مهم است بدانید که همه والدین جدید تا حدی در مورد نوزادان خود اضطراب دارند. مانند سایر اشکال اختلال وسواس فکری عملی، اگر این اضطراب مانع از زندگی عادی یا مراقبت از نوزادتان شود، یا اگر برای مدیریت وسواس‌های خود به رفتارهای اجباری متوسل شوید، به سطح اختلال می‌رسد.

پانداها

اعتقاد بر این است که یک نوع نادر از اختلال وسواس فکری-عملی در کودکان با عفونت با باکتری استرپتوکوک گروه A مرتبط است. در اختلالات عصبی-روانی خودایمنی کودکان مرتبط با عفونت‌های استرپتوکوکی ( PANDAS )، علائم اختلال وسواس فکری-عملی به طور ناگهانی و چشمگیر، کمی پس از ابتلای کودک به عفونت‌هایی مانند گلودرد استرپتوکوکی یا تب مخملک، بروز می‌کنند.

علاوه بر وسواس و اجبار، علائم پانداس می‌تواند شامل تیک (کلامی و فیزیکی)، تحریک‌پذیری و وابستگی باشد. آنتی‌بیوتیک‌ها برای درمان عفونت استرپتوکوکی می‌توانند به پانداس کمک کنند، همراه با درمان استاندارد برای علائم وسواس فکری عملی.

علل اختلال وسواس فکری عملی

کارشناسان مطمئن نیستند که چرا برخی افراد مبتلا به اختلال وسواس فکری-عملی (OCD) هستند.

آنها معتقدند که این موضوع به نحوه مدیریت مواد شیمیایی خاصی به نام انتقال‌دهنده‌های عصبی، به ویژه سروتونین، در مغز شما مربوط می‌شود. اما آنها نمی‌دانند چه چیزی باعث این تفاوت‌ها می‌شود.

ژنتیک ممکن است نقشی داشته باشد. به نظر می‌رسد ارتباط خانوادگی وجود دارد، اگرچه هیچ ژن خاصی شناسایی نشده است.

استرس باعث اختلال وسواس فکری عملی نمی‌شود، اما می‌تواند علائم را بدتر کند، به خصوص هنگامی که با تغییر روبرو هستید. اختلال وسواس فکری عملی ممکن است برای اولین بار پس از یک رویداد آسیب‌زا یا یک گذار زندگی مانند نقل مکان، تولد خواهر یا برادر یا ازدواج یا طلاق ظاهر شود.

عوامل خطر اختلال وسواس فکری عملی

اختلال وسواس فکری-عملی (OCD) در زنان کمی شایع‌تر از مردان است. علائم معمولاً بین اواخر کودکی و اوایل بزرگسالی شروع می‌شوند و بیشتر افراد در سنین جوانی تشخیص داده می‌شوند.

سایر عوامل خطر عبارتند از:

• والدین، خواهر یا برادر یا فرزندی که مبتلا به اختلال وسواس فکری-عملی (OCD) است
• تفاوت‌های فیزیکی در بخش‌های خاصی از مغز شما
• افسردگی، اضطراب یا تیک عصبی
• تجربه با تروما
• سابقه سوءاستفاده جسمی یا جنسی در کودکی

تشخیص اختلال وسواس فکری عملی

پزشک شما ممکن است معاینه فیزیکی و آزمایش خون انجام دهد تا مطمئن شود که چیز دیگری باعث علائم شما نشده است. آنها همچنین در مورد احساسات، افکار و عادات شما با شما صحبت خواهند کرد.

آزمون وسواس فکری عملی

پزشک شما ممکن است پرسشنامه‌ای به شما بدهد که در آن از شما پرسیده می‌شود آیا به چیزهای خاصی فکر می‌کنید یا کارهایی انجام می‌دهید که در اختلال وسواس فکری-عملی رایج هستند یا خیر و اینکه این افکار یا کارها چقدر شما را آزار می‌دهند. همچنین ممکن است با خانواده یا دوستان شما صحبت کند.

بسیاری از مشکلات روانی علائم مشابهی دارند، بنابراین تشخیص درست می‌تواند زمان‌بر باشد.

معیارهای تشخیص اختلال وسواس فکری-عملی

طبق DSM-5 ، داشتن اختلال وسواس فکری-عملی به معنای:

• شما وسواس، اجبار یا هر دو را دارید که نمی‌توانید کنترل کنید.
• ممکن است در پاسخ به یک وسواس خاص، احساس کنید که مجبور به انجام یک عمل وسواسی هستید و این کار ممکن است به طور موقت شما را از استرس ناشی از آن وسواس رهایی بخشد.
• وسواس‌ها و اجبارها حداقل ۱ ساعت در روز وقت فرد را می‌گیرند.
• علائم در کار، زندگی اجتماعی یا بخش دیگری از زندگی اختلال ایجاد می‌کنند.
• هیچ توضیح فیزیکی یا روانی دیگری برای علائم شما وجود ندارد.

اختلال وسواس فکری عملی در کودکان

در حالی که بزرگسالان معمولاً تشخیص می‌دهند که مشکلی دارند، اغلب کودکان این درک را ندارند. آنها متوجه نمی‌شوند که افکار و ترس‌هایشان غیرمنطقی است و فکر می‌کنند برای جلوگیری از وقوع اتفاق وحشتناکی باید وسواس‌های خود را بروز دهند.

اگر شما یا معلم فرزندتان متوجه رفتار غیرمعمولی شوید، ممکن است آن را به چیزی مانند ADHD نسبت دهید ، اما تفاوت‌های قابل توجهی در علائم وجود دارد. معاینه کامل توسط یک متخصص سلامت روان می‌تواند به تشخیص صحیح منجر شود.

درمان وسواس فکری عملی

هیچ درمانی برای اختلال وسواس فکری-عملی وجود ندارد. اما ممکن است بتوانید از طریق دارو، روان‌درمانی یا ترکیبی از درمان‌ها، تأثیر علائم بر زندگی خود را مدیریت کنید.

روان‌درمانی

درمان شناختی رفتاری (CBT) می‌تواند به تغییر الگوهای فکری شما کمک کند. در روشی به نام مواجهه و پیشگیری از پاسخ، پزشک شما را در موقعیتی قرار می‌دهد که برای ایجاد اضطراب یا شروع وسواس طراحی شده است. شما یاد خواهید گرفت که افکار یا اعمال OCD خود را کاهش داده و سپس متوقف کنید.

انواع دیگر درمان که ممکن است مفید باشند عبارتند از درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد ، درمان شناختی رفتاری مبتنی بر استنتاج و ذهن آگاهی.

اگر علائم شما آنقدر جدی است که در مدیریت زندگی روزمره خود دچار مشکل هستید، بهتر است به مدت چند هفته در یک برنامه درمانی فشرده سرپایی یا اقامتی شرکت کنید.

داروهای OCD

داروهای ضد افسردگی به نام مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs) داروهای اصلی مورد استفاده برای کمک به افراد در کنترل وسواس و اجبار هستند. آنها معمولاً در دوز بالاتری نسبت به دوز مصرفی برای مدیریت افسردگی تجویز می‌شوند . موارد رایج عبارتند از:

• سیتالوپرام (سلکسا)
• اس سیتالوپرام (لکساپرو)
• فلوکستین (پروزاک)
• فلووکسامین (لووکس)
• پاروکستین (پاکسیل)
• سرترالین (زولوفت)

کلومیپرامین (آنافرانیل) نوع متفاوتی از داروهای ضد افسردگی است که گاهی اوقات استفاده می‌شود. این داروها ممکن است ۲ تا ۴ ماه طول بکشد تا شروع به اثرگذاری کنند. اگر آنها را امتحان کرده‌اید و هنوز علائم دارید، پزشک ممکن است داروهای ضد روان‌پریشی مانند آریپیپرازول (ابیلیفای) یا ریسپریدون (ریسپردال) به شما بدهد.

اگر دارو به شما کمک کند، حداقل یک یا دو سال یا احتمالاً تا آخر عمر آن را مصرف خواهید کرد. مطمئن شوید که پزشک شما از هر داروی دیگری که مصرف می‌کنید، از جمله مکمل‌ها، مطلع است تا از تداخلات بالقوه خطرناک جلوگیری شود.

سایر درمان‌های OCD

در حالی که روان‌درمانی و SSRIها درمان استاندارد هستند، محققان در تلاشند تا داروهای جدید و سایر روش‌های درمانی را برای کمک به افراد مبتلا به OCD پیدا کنند.

مدولاسیون عصبی . در موارد نادر، زمانی که درمان و دارو به اندازه کافی مؤثر نباشند، پزشک ممکن است در مورد دستگاه‌هایی که فعالیت الکتریکی را در ناحیه خاصی از مغز شما تغییر می‌دهند، با شما صحبت کند. یک نوع، تحریک مغناطیسی ترانس کرانیال، از میدان‌های مغناطیسی برای تحریک سلول‌های عصبی استفاده می‌کند. یک روش پیچیده‌تر، تحریک عمیق مغز ، از الکترودهایی استفاده می‌کند که در سر شما کاشته می‌شوند.

جراحی. این روش تجربی است، اما جراحی مغز ممکن است برای افرادی که علائم OCD آنها ناتوان کننده است، گزینه‌ای باشد . سلول‌های مغزی در مناطقی که با OCD مرتبط هستند با استفاده از یکی از چندین روش از بین می‌روند.

آرامش. مواردی مانند مدیتیشن، یوگا و ماساژ می‌توانند به علائم استرس‌زای OCD کمک کنند.

شرایط مرتبط با اختلال وسواس فکری عملی

برخی از بیماری‌های جداگانه به عنوان اختلالات مرتبط با وسواس فکری – عملی طبقه‌بندی می‌شوند . آن‌ها شامل وسواس‌هایی با مواردی مانند موارد زیر هستند:

• ظاهر شما ( اختلال بدشکلی بدن )
• جمع‌آوری، مرتب کردن یا نظم دادن به چیزها (اختلال احتکار)
• کندن/خوردن مو (تریکوتیلومانیا)
• کندن پوست (خاراندن)
• انواع دیگر کندن یا جویدن، مانند جویدن ناخن (اختلال رفتار تکراری متمرکز بر بدن)
• بوی بدن یا نحوه بو کردن شما (اختلال مرجع بویایی)

زندگی با اختلال وسواس فکری عملی (OCD)

اختلال وسواس فکری عملی چیزی است که احتمالاً تا آخر عمر با آن دست و پنجه نرم خواهید کرد. در اینجا چند نکته برای کمک به شما در زندگی بهتر با وجود اختلال وسواس فکری عملی ارائه شده است:

به برنامه درمانی خود پایبند باشید. علائم وسواس فکری عملی ممکن است بیایند و بروند، و اگر درمان شما مؤثر باشد، ممکن است فکر کنید که “درمان شده‌اید”. اما مهم است که به تمرین آنچه در درمان آموخته‌اید و مصرف داروهایتان ادامه دهید. اگر مصرف را متوقف کنید، ممکن است احساس بدتری داشته باشید. و قطع ناگهانی مصرف SSRI می‌تواند خطرناک باشد . تمرکز روی اهدافتان می‌تواند به شما در حفظ انگیزه کمک کند.

مراقب محرک‌ها باشید. با پزشک خود مشورت کنید تا بفهمید چه موقعیت‌هایی می‌توانند علائم شما را بدتر کنند و برای مدیریت آنها راهکاری ارائه دهید. این به معنای اجتناب از آن موقعیت‌ها نیست — اختلال وسواس فکری عملی نباید شما را از داشتن شغل، سرگرمی‌ها و زندگی اجتماعی باز دارد. و مشغول ماندن می‌تواند حواس شما را از افکار وسواسی پرت کند.

موفقیت‌ها را جشن بگیرید و انتظار شکست‌ها را داشته باشید. احتمالاً هر دو را به مقدار زیاد خواهید داشت. سعی کنید به یاد داشته باشید که مدیریت OCD یک فرآیند مداوم خواهد بود. انتظار نداشته باشید که فوراً بهتر شود. اما هر میزان پیشرفتی را که به دست می‌آورید، قدردان باشید.

به سلامت روان کلی خود توجه کنید. بسیاری از افراد مبتلا به اختلال وسواس فکری-عملی (OCD) مشکلات روانشناختی دیگری مانند اختلالات اضطرابی، افسردگی یا سوء مصرف مواد نیز دارند و در معرض خطر بالای اقدام به خودکشی هستند. اگر علائم شما بدتر به نظر می‌رسد یا علائم جدیدی دارید، به پزشک خود اطلاع دهید.

خودتان را آموزش دهید. هر آنچه را که می‌توانید در مورد اختلال وسواس فکری عملی و نحوه مدیریت آن بیاموزید. اخبار مربوط به جدیدترین استراتژی‌های درمانی را دنبال کنید.

از خودتان مراقبت کنید. اگر غذای سالم بخورید، به اندازه کافی بخوابید و مرتباً ورزش کنید، احتمالاً به طور کلی احساس بهتری خواهید داشت. استرس می‌تواند علائم OCD را تحریک کند، بنابراین از زمان ایجاد آن آگاه باشید و تکنیک‌هایی را برای مدیریت آن بیاموزید.

دریافت حمایت. ارتباط با افراد مبتلا به اختلال وسواس فکری-عملی می‌تواند مفید باشد. از پزشک خود بپرسید یا به صورت آنلاین گروه‌های حمایتی در منطقه خود را جستجو کنید.

چگونه از عزیزان مبتلا به اختلال وسواس فکری-عملی (OCD) حمایت کنیم؟

وقتی یکی از اعضای خانواده مبتلا به اختلال وسواس فکری-عملی باشد، می‌تواند برای کل خانواده بسیار مخرب و استرس‌زا باشد. شما می‌توانید نقش مهمی در حمایت از عزیزتان و به حداقل رساندن تأثیر این اختلال بر زندگی خود داشته باشید.

با آموزش خودتان در مورد OCD شروع کنید. یاد بگیرید که چه انتظاری داشته باشید و چه کارهایی می‌توانید انجام دهید که مفید یا بی‌فایده خواهد بود.

خانواده‌ها اغلب اشتباه می‌کنند که عزیزان مبتلا به اختلال وسواس فکری-عملی را در جریان امور قرار می‌دهند. برای مثال، شما برنامه‌های اجتماعی را لغو می‌کنید تا به همسرتان کمک کنید از تماس با میکروب‌ها جلوگیری کند، یا برای جلوگیری از فروپاشی روانی فرزندتان، همه چیز را به همین ترتیب در برنامه‌اش قرار می‌دهید.

اگرچه این کار بدون مراقبت انجام می‌شود، اما واقعاً کمکی نمی‌کند — فقط رفتار را تقویت می‌کند و تغییر آن را دشوارتر می‌سازد. بهتر است اعضای خانواده خود را تشویق کنید که به دنبال درمان باشند یا به آن پایبند باشند و شما نیز در جلسات درمانی با آنها شرکت کنید. یک درمانگر می‌تواند به شما کمک کند تا یاد بگیرید نحوه واکنش خود به علائم آنها را تغییر دهید.

شما ممکن است بتوانید رفتارهای مشکل‌ساز را قبل از یکی از عزیزانتان، به خصوص در مورد کودکان، تشخیص دهید. اگر مشکوک هستید که یکی از عزیزانتان مبتلا به اختلال وسواس فکری-عملی است اما هنوز تشخیص داده نشده است، آنچه را که متوجه شده‌اید به او بگویید و بپرسید که آیا فکر می‌کند مشکلی وجود دارد یا خیر. ممکن است بتوانید او را به سمت تشخیص یا کمک به درمان هدایت کنید.

همچنین گروه‌های حمایتی برای افرادی که یکی از عزیزانشان مبتلا به اختلال وسواس فکری-عملی (OCD) است، وجود دارد.

خلاصه مطلب

اختلال وسواس فکری-عملی (OCD) یک بیماری روانی است که در آن شما الگوهای غیرقابل کنترلی از تفکر و/یا رفتار دارید. ممکن است احساس کنید که مجبورید برای تسکین استرس ناشی از افکار ناخواسته، اعمال جسمی یا روانی خاصی را انجام دهید. در حالی که OCD قابل درمان نیست، بسیاری از افراد قادر به مدیریت این اختلال با درمان، دارو یا هر دو هستند.