کمبود آلفا‑۱ آنتی‌تریپسین (AAT

کمبود آلفا‑۱ آنتی‌تریپسین (AAT) چیست؟

کمبود آلفا‑۱ آنتی‌تریپسین (AAT) بیماری ژنتیکی‌ای است که می‌تواند موجب بروز بیماری‌های جدی ریوی یا کبدی شود. علائم رایج شامل مشکلات تنفسی، دشواری در تنفس و گونه‌ها یا پوستی زرد (زردی) هستند. این بیماری از والدین به ارث می‌رسد؛ زیرا کبد شما پروتئین AAT کافی تولید نمی‌کند و بخشی از آنچه تولید می‌شود، در داخل کبد گیر می‌افتد. این پروتئین برای محافظت از ریه‌ها در برابر التهاب و آسیب‌های ناشی از عفونت‌ها و عوامل تحریک‌کننده مانند دود و آلودگی ضروری است. آسیب رسیدن به ریه‌ها می‌تواند منجر به ابتلا به بیماری امفیزم یا COPD شود. همچنین، تجمع AAT در کبد ممکن است باعث ایجاد زخم‌ها یا سیروز کبدی گردد. اغلب افراد اولین علائم را بین ۲۰ تا ۵۰ سالگی تجربه می‌کنند و ممکن است تا بزرگسالی از وجود بیماری آگاه نشوند.

علائم کمبود AAT

وقتی که از کمبود AAT رنج می‌برید، ریه‌های شما پروتئین کافی برای محافظت دریافت نمی‌کنند که این موضوع می‌تواند منجر به بروز COPD یا امفیزم شود.

علائم رایج شامل موارد زیر است:

صدای خس‌خس یا سوت‌سوت هنگام تنفس
ابتلا به سرماخوردگی‌های مکرر
احساس خستگی
تپش قلب سریع هنگام ایستادن
کاهش وزن

اگر کمبود AAT بر کبد تأثیر بگذارد، ممکن است داشته باشید:

پوستی یا چشم‌هایی زرد
شکم یا پاهایی برگیروشان
خون‌خیر در هنگام سرفه

در نوزادان ممکن است مشاهده شود:

زردی پوست یا چشم‌ها (یرقان)
ادرار به رنگ زرد روشن
مشکل در افزایش وزن
کبد بزرگ
خونریزی از بینی یا بند ناف
مدفوع کم‌رنگ و بدبو
کم‌انرژی بودن

به‌ندرت بعضی افراد نیز دچار بیماری پوستی به نام پانیکولیتیس می‌شوند که التهاب لایه چربی زیر پوست را به همراه دارد و باعث سفتی پوست به همراه گره‌ها یا ضایعات دردناکتری می‌شود.

تأثیر کمبود AAT بر کبد

این بیماری موجب کاهش کارایی یک آنزیم در کبد می‌شود. معمولاً پروتئین آلفا‑۱ آنتی‌تریپسین از کبد به ریه‌ها و سایر اندام‌ها از طریق گردش خون منتقل می‌شود تا از آن‌ها محافظت کند. اما در صورت تغییر شکل پروتئین، ممکن است در کبد باقی بماند. این تجمع می‌تواند به سیروز، آسیب شدید و زخم شدن کبد و حتی سرطان کبد منجر شود. از آن‌جایی که پروتئین به ریه‌ها نمی‌رسد، مشکلات ریوی نیز در پی خواهد داشت.

بررسی و تشخیص AAT

ابتدا، پزشک با استفاده از استتوسکوپ به صدای تنفس شما گوش می‌دهد تا از وجود خس‌خس یا نشانه‌های دیگری مبنی بر عملکرد نادرست ریه‌ها مطمئن شود. سپس محققانه اقدام به بررسی‌های زیر می‌کند:

آزمایش خون:

تعیین سطح AAT در خون
ارزیابی عملکرد کبد
آزمایش گازهای خونی برای سنجش میزان اکسیژن در شریان‌ها به عنوان نشانگر کارایی ریه‌ها

آزمایش ژنتیکی:

در صورت پایین بودن سطح AAT، با استفاده از آزمایش‌های ژنتیکی، ژن‌های غیرطبیعی مرتبط با این بیماری شناسایی می‌شوند.

تصویربرداری:

اشعه ایکس و سی‌تی اسکن برای ارزیابی محل و میزان آسیب در ریه‌ها

آزمایش عملکرد ریوی:

تست‌هایی که میزان کارایی ریه‌ها را با اندازه‌گیری جریان هوا مشخص می‌کنند.

سونوگرافی کبد یا الاستوگرافی:

بررسی نشانه‌های زخم یا سیروز کبد

بیوپسی کبد:

برداشت نمونه‌ای از سلول‌های کبد با استفاده از سوزن بسیار نازک جهت بررسی نشانه‌های آسیب

سؤال‌های مهم برای پزشک

در مواجهه با این چالش، پرسیدن سؤالات زیر می‌تواند مفید باشد:

آیا سابقه درمان افراد مبتلا به کمبود AAT را دارید؟
چه درمان‌هایی پیشنهاد می‌کنید؟
آیا درمان جایگزین مناسب من است؟
احتمال ابتلا به COPD یا امفیزم چقدر است؟
چگونه می‌توان پیشرفت بیماری را ارزیابی کرد؟
آیا فرزندانم باید آزمایش شوند؟
آیا ورزش برای من ایمن است؟
چه راه‌هایی برای مدیریت علائم توصیه می‌کنید؟

درمان کمبود آلفا‑۱ آنتی‌تریپسین

تا کنون درمان قطعی برای کمبود AAT وجود ندارد؛ اما اقداماتی برای جلوگیری از آسیب بیشتر به ریه‌ها صورت می‌گیرد:

درمان جایگزین (Augmentation Therapy):
این روش با تزریق پروتئین AAT از افراد سالم به وسیله‌ی رگ (به‌طور معمول هفتگی) سطح AAT در خون را افزایش می‌دهد. این روش به کاهش یا توقف آسیب‌های ریوی کمک می‌کند؛ اما نمی‌تواند آسیب‌های قبلی را جبران کند. معمولاً این درمان برای تمام مدت زندگی لازم است.

علاوه بر آن:

داروهای برونکودیلاتور: برای باز کردن راه‌های هوایی (استفاده از سپرایر یا استنشاقی)
اکسیژن درمانی: در صورت پایین بودن سطح اکسیژن خون
توان‌بخشی ریوی: که در آن تکنیک‌های تنفسی و تمرینات فیزیکی به شما آموزش داده می‌شود تا فعالیت‌های روزمره برایتان آسان‌تر شود

چرا باید برای AAT تست داد؟

با وجود عدم وجود درمان قطعی، درمان‌های موجود می‌توانند از توسعه بیماری‌های ریوی جلوگیری کنند یا آن‌ها را به تأخیر اندازند. همچنین، تشخیص دقیق این بیماری اهمیت ویژه‌ای دارد، چرا که امکان انتقال ژن‌های معیوب به نسل‌های آینده وجود دارد. داشتن سبک زندگی سالم—شامل تغذیه متعادل، ورزش منظم و عدم سیگار کشیدن—ممکن است به حفظ عملکرد بهینه ریه‌ها کمک کند. در صورت بروز بیماری ریوی، با پزشک خود در رابطه با برنامه‌ای برای مدیریت علائم و بهبود وضعیت همکاری کنید.

تیم درمانی شما

تشخیص و درمان کمبود AAT نیازمند یک تیم پزشکی چندتخصصی است. این تیم ممکن است شامل موارد زیر باشد:

اطفال‌پزشک: اگرچه این بیماری بیشتر در بزرگسالی تشخیص داده می‌شود، اما کودکان نیز می‌توانند مبتلا شوند.
متخصص ژنتیک یا مشاور ژنتیک: برای دریافت آزمایش‌های ژنتیکی جهت تشخیص دقیق و ارائه مشاوره‌های لازم.
متخصص ریه (Pulmonologist): متخصص در تشخیص و درمان بیماری‌های مربوط به ریه.
متخصص گوارش (Gastroenterologist): با توجه به تأثیر بیماری بر کبد، این پزشکان در تشخیص و درمان بیماری‌های گوارشی نقش دارند.
تیم توان‌بخشی ریوی: شامل پزشکان، پرستاران، فیزیوتراپیست‌ها، متخصصین تمرینات و متخصصین تغذیه که همراه شما برای بهبود عملکرد ریوی فعالیت می‌کنند.

انتظارات از زندگی با AAT

کمبود AAT در افراد مختلف به شکل‌های متفاوت بروز می‌کند؛ برخی افراد مشکلات شدید دارند و برخی دیگر ممکن است علائمی نداشته باشند یا علائم خفیفی داشته باشند.

مسائل ریوی:

حساسیت بیشتر به دود، گرد و غبار و آلرژن‌ها (مانند گرده‌های گل)
تشدید علائم هنگام ابتلا به سرماخوردگی
احتمال ابتلا به برونشیت مزمن که منجر به سرفه و مشکلات تنفسی می‌شود

COPD:

ممکن است باعث ایجاد بیماری انسدادی مزمن ریوی (COPD) شود
علائمی شامل خس‌خس، دشواری در بازدم، سرفه تولید مخاط و احساس تنگی قفسه سینه خواهند داشت

مسائل کبدی:

حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد از افراد مبتلا در دوره‌ای از زندگی دچار مشکلات کبدی می‌شوند
در کودکان، کمتر از ۱۰ درصد از موارد به آسیب شدید کبدی منجر می‌شود؛ همچنین ممکن است در برخی کودکان، بیماری همراه با آسم مطرح شود

درمان مشکلات کبدی

در صورت بروز آسیب‌های کبدی، درمان‌هایی برای پیشگیری و کاهش شدت مشکلات ارائه می‌شود:

مکمل‌های ویتامینی
داروهایی جهت کاهش خارش یا زردی
درمان‌های مربوط به نقص‌های خونی یا تجمع مایعات در شکم

در مواردی که آسیب کبدی شدید یا تهدیدکننده زندگی باشد، ممکن است نیاز به پیوند کبد وجود داشته باشد.

تغییرات احتمالی AAT در طول زمان

ممکن است فرد حامل ژن کمبود AAT باشد بدون آنکه علائم یا آسیب در اندام‌ها ایجاد شود؛ این مسئله به ویژه در صورت اجتناب از سیگار صحت می‌کند. در عین حال، برخی از افراد مبتلا ممکن است دچار مشکلات جدی یا مرگبار شوند.

سایر شرایط و مشکلاتی که ممکن است همراه با کمبود AAT رخ دهد شامل موارد زیر است:

بدتر شدن تدریجی شرایط ریوی مثل COPD
آسیب دائمی به راه‌های هوایی (امفیزم، برونشکتازی)
فشار خون بالا که عروق بین قلب و ریه را تحت تأثیر قرار دهد (هایپرتانسیون ریه)
زخم شدن کبد (سیروز)
سرطان کبد
نارسایی قلب، کبد یا تنفسی
التهاب لایه چربی زیر پوست (پانیکولیتیس)

بسیاری از افراد مبتلا زندگی طبیعی دارند، به‌ویژه اگر سیگار نکشند؛ اما برخی دیگر دچار عوارض جدی می‌شوند. چشم‌انداز پزشکی شما وابسته به مواردی مانند:

تشخیص به موقع
نوع کمبود آلفا‑۱
نحوه تأثیر بیماری بر شما
میزان آسیب اندام‌ها
قدرت ریه‌ها
سرعت پیشرفت بیماری (کبدی یا ریوی)
عادات سیگار کشیدن

بهترین اقدام، پیروی از دستورات و راهنمایی‌های پزشک جهت مدیریت بیماری است.

نکاتی برای زندگی با کمبود AAT

ایجاد عادات سالم در مدیریت علائم این بیماری اهمیت ویژه‌ای دارد. توصیه‌هایی برای بهبود وضعیت عبارتند از:

اجتناب از عوامل تحریک‌کننده ریه‌ها مانند دود، گرد و غبار، و موهای حیوانات
پیشگیری از عفونت‌ها از طریق شستن مکرر دست‌ها و دوری از افراد بیمار
نظارت بر وضعیت جسمانی و تنظیم فعالیت‌ها بر مبنای توان
مصرف منظم داروها طبق تجویز پزشک
به‌روز بودن در مورد واکسن‌ها (ویژه واکسن‌های آنفولانزا و COVID‑19)
مشورت با پزشک دربارهٔ نحوهٔ انجام ورزش به صورت ایمن
محدود کردن مصرف الکل (و در صورت عدم مصرف، شروع نکنید)
ترک سیگار (در صورت نیاز به کمک برای ترک، با پزشک مشورت کنید)
تغذیه سالم
برنامه‌ریزی جهت کاهش فعالیت‌های طاقت‌فرسا در امور روزانه، مانند استفاده از چرخ‌دستی برای حمل اشیاء
دریافت حمایت از خانواده و دوستان و یا پیوستن به گروه‌های حمایتی برای تبادل تجربه
در صورت احساس افسردگی، مراجعه به پزشک یا مشاور برای بررسی روش‌های درمانی مناسب

مراقبت از سلامت روانی و عاطفی

زندگی با کمبود AAT می‌تواند تأثیراتی روی سلامت عاطفی شما داشته باشد. احتمال بروز احساس اضطراب و افسردگی در این افراد بیشتر است. نکاتی که می‌تواند در این زمینه کمک کند:

به پزشک از وضعیت روحی خود اطلاع دهید
در صورت ادامهٔ احساس افسردگی، همکاری با مشاور یا روان‌درمانگر را در نظر بگیرید؛ احتمالاً پزشک داروهایی نیز تجویز خواهد کرد
حفظ سلامتی جسمانی (خواب کافی، تغذیه متعادل و فعالیت بدنی منظم) که می‌تواند بر بهبود روحیه تأثیرگذار باشد
کنترل و مدیریت استرس از طریق تکنیک‌هایی مانند تمرینات تنفسی، نوشتن روزانه، مدیتیشن یا اختصاص زمانی برای خود
پیوستن به گروه‌های حمایتی جهت گفتگو با افرادی که در شرایط مشابه هستند
درخواست کمک از اطرافیان در مواقع نیاز برای کاهش وظایف روزانه و دریافت حمایت عاطفی

آینده درمان کمبود AAT

درمان جایگزین (Augmentation Therapy) ممکن است به کند یا متوقف نمودن آسیب‌های ریوی کمک کند، اما تنها برای افرادی با علائم شدید مناسب است. افراد با علائم خفیف‌تر معمولاً تحت درمان قرار نمی‌گیرند. همچنین، این درمان هزینه‌بر است و جلسات هفتگی می‌تواند ناراحت‌کننده باشد. از طرفی، این روش فقط بیماری‌های ریوی را درمان می‌کند و به مشکلات کبدی که گاهی در پی کمبود AAT رخ می‌دهد، پاسخ نمی‌دهد.

پژوهشگران اکنون در حال بررسی گزینه‌های جدید برای افراد مبتلا به این بیماری مادام‌العمر هستند. برخی از روش‌های مورد بررسی عبارتند از:

AAT تولید شده به‌صورت بازترکیبی (rAAT):
پروتئین AAT می‌تواند از دو منبع تأمین شود: پلاسما انسانی و فناوری بازترکیبی. دانشمندان با استفاده از این فناوری، پروتئین‌های جدید ایجاد کرده یا پروتئین‌های موجود را تغییر می‌دهند. در آینده، این روش ممکن است منبع ثابتی برای AAT فراهم کند؛ اما تا کنون این فناوری نوپاست و برای درمان کمبود AAT تأیید نشده است.
AAT استنشاقی:
افراد مبتلا معمولاً از طریق رگ (IV) به‌دستور درمان جایگزین دسترسی دارند که می‌تواند نامناسب و ناراحت‌کننده باشد. اکنون پژوهشگران در حال بررسی استنشاق‌کننده‌ای هستند که AAT را مستقیماً به ریه‌ها می‌رساند. مطالعات نشان داده‌اند که این روش ممکن است حتی بهتر از IV عمل کند چون بیشتر آسیب‌ها در ریه رخ می‌دهد. چندین مطالعه نیز ایمنی و افزایش سطح AAT در ریه‌ها با استفاده از این استنشاق‌کننده‌ها را تأیید کرده‌اند.
درمان‌های نوظهور دیگر:
سایر درمان‌های در حال توسعه شامل موارد زیر است:
ژن‌درمانی: جایگزینی ژن معیوب مسئول کمبود AAT با ژن سالم. نتایج مطالعات در این زمینه متغیر است؛ برخی نشان‌دهنده ایمنی و حفظ سطح نرمال AAT و برخی نشان‌دهنده کاهش سطح آن بوده‌اند.
درمان با سلول‌های بنیادی: جایگزینی سلول‌های آسیب‌دیده با سلول‌های بنیادی سالم. این سلول‌ها مبدأ از افراد مبتلا هستند که دانشمندان برای مطالعه و توسعه درمان‌های جدید از آن‌ها استفاده می‌کنند.
درمان‌های مولکولی کوچک: داروهایی که به‌طور خاص مولکول‌های دخیل در بیماری را هدف قرار می‌دهند. در کمبود AAT، این داروها می‌توانند از تجمع پروتئین در سلول‌های کبد جلوگیری کنند و به کاهش آسیب‌های کبدی کمک کنند. این نوع درمان‌های امیدوارکننده هستند اما نیاز به تحقیقات بیشتر دارند.

پزشک وب